Kompendium wiedzy

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. 2017 poz. 59 ze zm.)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20170000059

Ustawa z dnia 22listopada 2018r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2018 poz. 2245)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180002245

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. 2019 poz. 639 ze zm.)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000639

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz.U. 2019 poz. 325)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190000325

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1280 ze zm.)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200001280

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz.U. 2022 poz. 1610)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001610

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (tj. Dz.U. 2020 poz. 1289)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001575

Anna Król

Obserwowane współcześnie zmiany na rynku pracy, wymagania stawiane absolwentom wymagają szybkiej reakcji na te zmiany, umiejętności dostosowania się do nich. Doradztwo zawodowe powinno wychodzić naprzeciw wymaganiom obecnego rynku pracy. Doradca zawodowy wspiera ucznia w procesie planowania dalszego kształcenia i rozwoju zawodowego, podejmowaniu decyzji w tym zakresie, a także uzyskaniu wiedzy o mocnych stronach uczniach, jego zainteresowaniach, talentach i w jaki sposób wykorzystać je w planowaniu dalszego rozwoju.

Przepis art. 26a ustawy Prawo oświatowe reguluje kwestie dotyczące doradztwa zawodowego. Wprowadzone ustawą z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 2245) rozwiązania prawne w mojej ocenie stanowią kompleksowe, zintegrowane i powiązane wzajemnie działania nauczycieli prowadzących zajęcia edukacje, wychowawców oddziałów jak i doradców zawodowych.

Proces doradztwa zawodowego, jak wynika z treści omawianego uregulowania prawnego rozpoczyna się na etapie przedszkolnym a następnie kontynuowany się na kolejnych etapach edukacyjnych. Przepis art. 26a ust. 1 ustawy Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 59 ze zm.) określa, na czym doradztwo zawodowe polega, wskazując, iż stanowi ono zaplanowane i systematyczne działania w zakresie doradztwa zawodowego, w celu wspierania dzieci i uczniów w procesie rozpoznawania zainteresowań i predyspozycji zawodowych oraz podejmowania świadomych decyzji edukacyjnych i zawodowych, w tym przygotowania do wyboru kolejnego etapu kształcenia i zawodu.

Określa również jego cele na poszczególnych etapach edukacyjnych wyszczególniając:

• preorientację zawodową dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych form wychowania przedszkolnego,
• orientację zawodową dla klas I-VI szkół podstawowych
• oraz działania w zakresie doradztwa zawodowego dla klas VII i VIII szkół podstawowych i szkół ponadpodstawowych.

Doradztwa zawodowego nie prowadzi się, jak wynika z treści art. 26a ust 1 ustawy Prawo oświatowe w szkołach artystycznych.

Ustawodawca w treści art. 26a ust. 2 ustawy Prawo oświatowe określa zajęcia w ramach, których realizowane jest doradztwo zawodowe wskazując:

• zajęcia edukacyjne wychowania przedszkolnego,
• obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu kształcenia ogólnego lub kształcenia w zawodzie,
• zajęcia z wychowawcą, realizowane przez nauczycieli prowadzących te zajęcia,
• zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego
• oraz zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu prowadzone w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

O ile zajęcia prowadzone w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej mogą być prowadzone również przez pedagogów, psychologów czy innych nauczycieli prowadzących te zajęcia, to zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 26a ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe prowadzą doradcy zawodowi posiadający kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego. Zajęcia te są jedną z form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły (art. 109 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe) a ich minimalny wymiar określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. z 2019 r. poz. 639 ze zm.). Przykładowo w szkole podstawowej realizowane są one w klasie VII i VIII, w wymiarze co najmniej 10 godzin w roku (razem w 2 letnim okresie nauczania minimum 20 godzin), a w szkole ponadpodstawowej to minimum 10 godzin w całym cyklu kształcenia.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2019 r. poz. 352) określa treści programowe z zakresu doradztwa zawodowego dla poszczególnych etapów edukacyjnych i typów szkół, zawarte w załącznikach do rozporządzenia, jak i sposób realizacji doradztwa oraz zadania doradcy zawodowego. Przepis § 3 cytowanego powyżej rozporządzenia wskazuje, iż doradztwo zawodowe jest realizowane:

1. w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego na zajęciach edukacyjnych wychowania przedszkolnego prowadzonych zgodnie z przyjętymi programami wychowania przedszkolnego;
2. w klasach I-VI szkół podstawowych na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe,
3. w klasach VII i VIII szkół podstawowych oraz w szkołach ponadpodstawowych, o których mowa w § 2 pkt 4-7, na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, a w przypadku szkół prowadzących kształcenie zawodowe również na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z zakresu kształcenia w zawodzie, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe, a także w szkołach specjalnych przysposabiających do pracy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych;
4. w klasach VII i VIII szkół podstawowych, w branżowych szkołach I stopnia, liceach ogólnokształcących i technikach, z wyjątkiem szkół dla dorosłych, na zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe;
5. w szkołach podstawowych i szkołach ponadpodstawowych, na zajęciach związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo oświatowe;
6. w szkołach podstawowych i szkołach ponadpodstawowych, z wyjątkiem branżowych szkół II stopnia, szkół specjalnych przysposabiających do pracy, szkół policealnych i szkół dla dorosłych, na zajęciach z nauczycielem wychowawcą opiekującym się oddziałem;
7. w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach podstawowych i szkołach ponadpodstawowych z wyjątkiem branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i szkół dla dorosłych, w ramach wizyt zawodoznawczych mających na celu poznanie przez dzieci i uczniów środowiska pracy w wybranych zawodach, organizowanych u pracodawców, w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe lub w placówkach i centrach, o których mowa w art. 2 pkt 4 ustawy Prawo oświatowe.

Zajęcia doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 26a ust. 3 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe, zasadniczo jak wspomniano powyżej realizują nauczyciele posiadających kwalifikacje wymaganie do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego. Należy zauważyć jednakże, iż zgodnie z § 9 rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego, w przypadku braku w szkole doradcy zawodowego, do roku szkolnego 2021/2022 włącznie, dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w art. 109 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe (tj. zajęcia określone w ramowych planach nauczania), innemu nauczycielowi lub osobie, o której mowa w art. 15 ust. 2ustawy Prawo oświatowe.

Odnosząc się do kwalifikacji wymaganych od nauczycieli doradców zawodowych, kwestię tę reguluje § 21 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (tj. Dz. U. 2020 r. poz. 1289 ze zm.). Zasadniczo od nauczyciela zajmującego stanowisko doradcy zawodowego wymagane jest aby ukończył studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiadał przygotowanie pedagogiczne lub studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiadał przygotowanie pedagogiczne (§ 21 ust. 1). W szkole podstawowej stanowisko nauczyciela doradcy zawodowego może zajmować również osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. Nauczyciel doradca zawodowy zatrudniony w szkołach specjalnych, w szkołach wchodzących w skład młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii czy zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich musi posiadać dodatkowo studia, studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki.

Zadania doradcy zawodowego określone zostały w przepisach rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2029 r. poz. 325) jak i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (tj. z 2020 r. Dz. U. poz. 1280 ze zm.).

Przepis § 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego wskazuje na kilka obszarów działań doradcy zawodowego:

• diagnozowanie zapotrzebowania uczniów i słuchaczy na działania związane z realizacją doradztwa zawodowego,
• prowadzenie zajęć z doradztwa zawodowego, których wymiar minimalny określają ramowe plany nauczania,
• opracowywanie programu realizacji doradztwa zawodowego oraz koordynacja i realizacja działań wynikających z tego programu, a także wspomaganie nauczycieli w zakresie jego realizacji,
• koordynowanie działalności informacyjno-doradczej realizowanej przez szkołę, w tym gromadzenie, aktualizowanie i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.

W przypadku braku doradcy zawodowego zadania, o których mowa powyżej, za wyjątkiem zadania związanego z prowadzeniem zajęć z doradztwa zawodowego, określonych w ramowych planach nauczania, realizuje wskazany przez dyrektora szkoły nauczyciel, w tym nauczyciel wychowawca opiekujący się oddziałem, pedagog lub psycholog. Powyższa zasada będzie miała zasadniczo zastosowanie do przedszkoli, w których nie są realizowane zajęcia z doradztwa zawodowego w wymiarze wynikającym z ramowych planów nauczania, które jak wspomniano powyżej realizuje wyłącznie nauczyciel posiadający kwalifikacje wymagane na stanowisko doradcy zawodowego. W szkołach podstawowych, jak i na wyższych etapach edukacyjnych wymagane jest zatrudnienie nauczyciela doradcy zawodowego, do realizacji zajęć wynikających z ramowych planów nauczania (jedynie do roku szkolnego 2021/2022 można powierzyć te zajęcia innemu nauczycielowi). Nauczyciel doradca zawodowy, zatrudniany w szkołach podstawowych czy średnich (w tych jednostkach systemu oświaty, gdzie prowadzone są zajęcia wynikające z ramowych planów nauczania z doradztwa zawodowego) będzie zatem realizował wszystkie zadania wynikające z treści § 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego.

Na każdy rok szkolny doradca zawodowy albo inny nauczyciel lub nauczyciele odpowiedzialni za realizację doradztwa zawodowego w szkole, wyznaczeni przez dyrektora szkoły, jak wynika z § 4 ust.1 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego opracowują program realizacji doradztwa zawodowego, uwzględniający wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego. W programie tym należy uwzględnić:

1. działania związane z realizacją doradztwa zawodowego, w tym:
   1. tematykę działań, uwzględniającą w przypadku:
      • szkół podstawowych, liceów ogólnokształcących, branżowych szkół I i II stopnia, techników, szkół policealnych i szkół dla dorosłych treści programowe, określone w załącznikach do rozporządzenia
      • szkół specjalnych przysposabiających do pracy treści określone w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy Prawo oświatowe,
   2. oddziały, których dotyczą działania,
   3. metody i formy realizacji działań, z uwzględnieniem udziału rodziców w tych działaniach, w szczególności przez organizację spotkań z rodzicami, z wyjątkiem branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i szkół dla dorosłych,
   4. terminy realizacji działań,
   5. osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych działań,
2. podmioty, z którymi szkoła współpracuje przy realizacji działań, w tym podmioty, o których mowa w § 8 ust. 1 rozporządzenia (m.in. pracodawcy, organizacje pracodawców, samorządy gospodarcze)
   • z uwzględnieniem potrzeb uczniów, słuchaczy i rodziców oraz lokalnych lub regionalnych działań związanych z doradztwem zawodowym.

Dyrektor szkoły, w terminie do dnia 30 września każdego roku szkolnego, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, zatwierdza program realizacji doradztwa zawodowego. Opinia rady pedagogicznej wyrażana jest w formie uchwały.

Warto odnieść się do użytych w treści § 4 ust.1 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa zawodowego zwrotu „w szkole opracowuje się program realizacji doradztwa zawodowego, uwzględniający wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego.” Wykładnia wskazanego powyżej uregulowania prawnego prowadzi do wniosku, że prawodawca w treści tego przepisu odnosi się do dwóch odrębnych pojęć: programu relacji doradztwa zawodowego i wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego (WSDZ). Warto zauważyć, iż o ile przepisy precyzują co zawiera program realizacji doradztwa zawodowego, to w przypadku WSDZ brak regulacji prawnych w tym zakresie.

Organizację wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego zawiera, jak wynika z art. 98 ust. 1 pkt 15 ustawy Prawo oświatowe, statut szkoły. A zatem to statut szkoły będzie dokumentem, który określa organizację WSDZ. Odnosząc się ponownie do analizowanego przepisu § 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego, przepis ten stanowi, że program ma uwzględnić WSDZ a zatem nie mogą być to tożsame zwroty, co wynika z stosowania zasad wykładni językowej.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu rozporządzenia w sprawie doradztwa zawodowego „w projektowanym rozporządzeniu utrzymuje się również dotychczasowe rozwiązania, zgodnie z którymi szkoła przygotowuje szczegółowy program realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego (WSDZ), który powinien zawierać działania związane z realizacją doradztwa zawodowego w danej szkole z podziałem na poszczególne oddziały. W celu zapewnienia ciągłości realizacji poszczególnych treści programowych z zakresu doradztwa zawodowego określonych w załącznikach do rozporządzenia, program realizacji WSDZ powinien określać tematykę działań, w ramach których zostaną zrealizowane poszczególne treści, oraz osoby odpowiedzialne za ich realizację. Dodatkowo w programie powinny się znaleźć metody, formy i terminy realizacji poszczególnych działań, z uwzględnieniem udziału rodziców w tych działaniach w tych szkołach, w których funkcjonują rady rodziców”.

Rozporządzenie nie posługuje się zwrotem „program realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego”, który był użyty w uzasadnieniu projektu a„program realizacji doradztwa zawodowego, uwzględniający WSDZ”. Program realizacji doradztwa zawodowego ma charakter krótkookresowy, jak wynika z treści analizowanego przepisu, opracowuje się go na jeden rok szkolny. Natomiast Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego w mojej ocenienie to systematyczne, celowe i skorelowane działania podejmowane przez szkołę w dłuższej perspektywie, obejmujące całe etapy edukacyjne. Można zatem przyjąć, że program realizacji doradztwa zawodowego, stanowi pewnego rodzaju wycinek WSDZ, jego uszczegółowienie, określający zadania na dany rok szkolny.

Brak również uregulowań prawnych odnoszących się do tego kto ma opracować WSDZ, czy ma to stanowić jeden dokument czy też kilka odrębnych. Pojęcie „system” w encyklopedii PWN definiowane jest jako „zespół wzajemnie sprzężonych elementów, spełniający określoną funkcję i traktowany jako wyodrębniony z otoczenia w określonym celu (opisowym, badawczym, do innego zastosowania — np. systemem jest proces technologiczny). Sprzężenia (relacje) między elementami systemu tworzą jego strukturę. Systemem nazywa się też zespół sposobów (metod) działania i wykonywania złożonych czynności, np. system dedukcyjny, jak również całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł obowiązujący w danej dziedzinie (np. system podatkowy, system moralny). Systemem bywa także nazywany całościowy i uporządkowany zespół zadań powiązanych ze sobą określonymi stosunkami, w szczególności logicznym stosunkiem wynikania”. Wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego mogą zatem tworzyć elementy opracowane przez nauczycieli, w tym wychowawców, jak i doradców zawodowych (np. przez zespoły nauczycieli). Ważne jedynie aby elementy tego systemu byłe ze sobą spójne. Kwestie tę, jak wspominano powyżej powinien uregulować statut szkoły. Nic nie stoi na przeszkodzie aby powołać zespół nauczycieli, kierowany przez doradcę zawodowego, który opracuje WSDZ.

Zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej określa § 26 ust.1 rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Katalog zadań określony w tym uregulowaniu prawnym ma charakter otwarty o czym świadczy użyty przez prawodawcę zwrot „w szczególności”. W ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej doradca zawodowy:

• prowadzi zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu z uwzględnieniem rozpoznanych mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów,
• współpracuje z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu,
• a także wspiera nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

W przypadku braku doradcy zawodowego w szkole lub placówce dyrektor szkoły lub placówki wyznacza nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę realizującego te zadania.

Czas pracy nauczycieli, w tym nauczycieli doradców zawodowych został uregulowany w przepisach ustawy Karta Nauczyciela w sposób całościowy i wyczerpujący. Przepisy Kodeksu pracy będą miały zastosowanie wyłącznie w zakresie nieuregulowanym przepisami pragmatyki zawodowej nauczycieli. Czas pracy nauczycieli został określony w art. 42 ust.1 KN i nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Ogólną zasadą wyrażoną w treści omawianego uregulowania prawnego jest, aby czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie przekraczał 40 godzin na tydzień. Zgodnie z art. 42 ust. 2 KN w ramach czasu pracy nauczyciele realizują:

1. zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w art. 42 ust. 3 lub ustalonym na podstawie art. 42 ust. 4a albo ust. 7 KN; w ramach których zobowiązani są uczestniczyć w przeprowadzaniu części ustnej egzaminu maturalnego;
2. inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, w ramach, których nauczyciel jest obowiązany uczestniczyć w przeprowadzaniu odpowiednio: egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie i egzaminu maturalnego z wyjątkiem części ustnej
3. zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

W ramach zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów nauczyciel nie prowadzi zajęć świetlicowych oraz zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Powyższą zasadę należy jednakże odnosić do poszczególnych stanowisk, w przypadku nauczyciela świetlicy prowadzenie zajęć „świetlicowych” realizowane jest w ramach pensum dydaktycznego, podobnie jak w przypadku zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej prowadzonych przez nauczycieli specjalistów, które są wliczane do ich pensum. Należy ponadto zauważyć, iż wszyscy nauczyciele zobowiązani są do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w trakcie bieżącej pracy z uczniem.

Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, doradców zawodowych, terapeutów pedagogicznych, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, zgodnie z treścią art. 42 ust. 7 pkt 3 KN, określa organ prowadzący szkołę, przy czym nie może ono przekraczać 22 godzin tygodniowo. Należy zatem zauważyć, iż ustawodawca określa jedynie maksymalny wymiar tygodniowego pensum tzw. nauczycieli specjalistów, w szkołach funkcjonujących na obszarze poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego wymiar pensum może się różnić. Uchwała organu stanowiącego j.s.t. określająca tygodniowy wymiar pensum nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych jest aktem prawa miejscowego i wymaga stosownej publikacji.

Rodzaj zajęć, które podlegają zaliczeniu do tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin nauczycieli specjalistów określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz.U. 2022 poz. 1610). Stosownie do treści § 3 cytowanego powyżej rozporządzenia nauczyciele pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, terapeuci pedagogiczni i doradcy zawodowi, z wyjątkiem nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych, w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, realizują:

1. zajęcia w ramach zadań związanych z:
   1. prowadzeniem badań i działań diagnostycznych dzieci i młodzieży, w tym badań przesiewowych, diagnozowaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży w celu określenia ich mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających im funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 11 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty,
   2. udzielaniem uczniom, wychowankom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 11 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty,
   3. dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych,
   4. prowadzeniem działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych związanych z używaniem przez uczniów i wychowanków środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii;
2. zajęcia i działania w zakresie doradztwa zawodowego, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 26a ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach i szkołach;
3. zajęcia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 127 ust. 19 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach podstawowych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodkach wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych;
4. zajęcia z wychowankami, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 123 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 71 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych;
5. zajęcia oraz specjalne działania opiekuńczo-wychowawcze, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 128 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 71c ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i w jednostkach pomocy społecznej.

Nauczyciel doradca zawodowy w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, nauczycielom i rodzicom, prowadzi badania i działania diagnostyczne dzieci i młodzieży, a także zajęcia i działania w zakresie doradztwa zawodowego. Warto zauważyć, iż w treści § 3 pkt 2 omawianego rozporządzenia prawodawca posługuje się zwrotem zajęcia i działania, a zatem w ramach pensum obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin zajęć doradca realizuje zarówno zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego jaki i inne działania, do których należy zaliczyć w szczególności zadania związane z opracowaniem, realizacją i koordynowaniem programu realizacji doradztwa zawodowego. Zajęciami w zakresie doradztwa zawodowego są bowiem zajęcia określone w art. 26a ust. 2 ustawy Prawo oświatowe, a zatem przez działania, o których stanowi § 3 pkt 2 omawianego rozporządzenia należy rozumieć inne czynności niż „zajęcia”, skoro prawodawca posługuje się dwoma zwrotami, to określają one innego rodzaju katalog czynności (zajęć, zadań).

Warto raz jeszcze podkreślić, iż w działania z zakresu doradztwa zawodowego zaangażowani są wszyscy nauczyciele na każdym etapie edukacyjnym, rolą doradcy zawodowego jest w szczególności koordynacja działań w tym zakresie, a kształt wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego określa statut, z którego będą wynikały zadania i obowiązki poszczególnych nauczycieli czy ich zespołów.